Fuzja sztuk i horyzontów. Arystotelesowski paradygmat opery

Katarzyna Lisiecka, Fuzja sztuk i horyzontów. Arystotelesowski paradygmat opery, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2019, ss. 320.

Opera to niewątpliwie jedyna w swoim rodzaju specyficzna fuzja sztuk i rzemiosł, przez wieki podległa wielu rytmom zmian i koniunktur cechujących ewolucję dzieł dramatyczno-muzycznych i widowisk teatralnych, respektujących odbiorcze zapotrzebowania publiczności. Z faktu, że właśnie z taką fuzją mamy do czynienia na gruncie sztuk widowiskowo-teatralnych należy zatem wyciągnąć określone wnioski, które pozwolą lepiej zrozumieć, na czym tak naprawdę polegał i nadal polega ten typ audiowizualnego przekazu. Jakie zasady i reguły rządzą tą specyficzną fuzją sztuk? Jakie dzieło pozwala ona „uzyskać”, „wytworzyć”, wykreować? Dlaczego wreszcie ta operowa fuzja sztuk mogła pozwolić sobie na własną niezależność i wyemancypowanie się pośród innych widowisk artystycznych (…).

Chciałabym zatem zaproponować spojrzenie na dzieło operowe przez pryzmat fuzji sztuk konstytuujących je jako (teatralną) całość i jednocześnie obejrzeć je w tym splocie z różnorodnych perspektyw: historyczno-kulturowej, estetycznej, dramatologicznej, ideowo-filozoficznej.

(fragment Wprowadzenia do drugiego rozdziału książki)

Spis treści

Wstęp: Subtilitas applicandi, czyli fuzja sztuk i horyzontów

Część I

1. Rękojmia Arystotelesa. Paradoks dramatu w medium teatru

2. Teatr operowy jako fuzja sztuk. Librettologiczna perspektywa badań

Wprowadzenie

Przenikliwość Diderota

Librettologia i stan badań

Nieciągłość czasowa a struktura libretta

Paradygmatyczna dominanta

Architektonika dzieła

Konkluzja

Glosa o rodowodzie epickiego dystansu

Epicki dystans a kontekst odbiorczy

W poszukiwaniu narratora – dystans jako immanentna cecha libretta

Kilka słów o arii i kategorii dystansu

Coda

Część II

1. Źródła operowego paradygmatu

Długie trwanie opery

Różnorodność dróg

W stronę̨ operowego paradygmatu

Projektowanie matrycy. Wizjonerzy: Bardi i Galilei

Świadomość formy. Pionierzy: Rinuccini – Peri – Caccini

Opera jako fuzja sztuk. Pierwsza definicja Marco da Gagliano

Zamiast konkluzji. Rozszerzenia i kontynuacje modelu

Rękojmia Arystotelesa. Ars poetica operowego paradygmatu

2. Ars poetica, czyli fuzja horyzontów

Arystotelesowski status dramatu a relacje słowno-muzyczne

Kontekst arkadyjski – dramat pasterski i tragikomedia

Weinberg i paradoksy – renesansowa recepcja Poetyki Arystotelesa

Akademicy florenccy – alteracje paradygmatu

Redefinicje i reinterpretacje, czyli przyjemność mimesis

I. Robortello i kategoria representatio
II. Piccolomini i kategoria piacer obliquo
III. Tasso i varietas naśladowania
IV. Patrizi – mimesis, poiesis i meraviglia

Podsumowanie

3. Cudowność jako cecha operowego paradygmatu

Wprowadzenie

Tradycja antyczna i renesansowe konteksty

Wymiar estetyczno-kulturowy

Konkluzja

Glosa o cudowności: teatralne efekty, muzyczne afekty

Część III

1. Wzniosłe filiacje opery i wzniosłości

Teatr operowy w zwierciadle estetyki wzniosłości – fuzja sztuk i horyzontów

Ricoeur i jego koncepcja mimesis wobec operowej wzniosłości

Adorno i wzniosłość III stopnia

2. Hybris operowej przyjemności

Teatralność jako medium

Raz jeszcze o mimesis według Ricoeura

Hybris estetyzacji, czyli o lieto fine

3. Arystotelesowski paradygmat opery, czyli rehabilitacja alegorii

Wprowadzenie. Alegoryczna przewrotność́ Traviaty

Alegoria i opera

Alegoria i symbol w sztuce XIX wieku

Eksplikacja alegorycznych sensów w Traviacie

Zakończenie

Bibliografia

Nota bibliograficzna

Indeks nazwisk

Summary (The fusion of art and perspectives. Aristotelian paradigms in opera)