27 - 11
2019
Centrum Badań nad Teatrem Muzycznym UAM, Instytut Filologii Polskiej UAM i Komisja Muzykologiczna PTPN zapraszają na VI Seminarium Librettologiczne „Kantata – oratorium – pasja w historii kultury polskiej”, 9-10 grudnia 2019 roku, Sala PTPN, ul. Mielżyńskiego 27/29. Zachęcamy do zapoznania się z programem wydarzenia.
ABSTRAKTY WYSTĄPIEŃ
Alina Mądry (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza)
„Passio in Es” Wojciecha Dankowskiego – nowe wileńskie źródło w kontekście twórczości kompozytora i kultury muzycznej Rzeczpospolitej Obojga Narodów
Pasja jako integralna część katolickich obchodów Wielkiego Tygodnia od XVII wieku muzycznie opracowywana była przez kompozytorów wokalno-instrumentalnie. Kapele muzyczne prezentowały tego typu kompozycje w kościołach dawnej Rzeczypospolitej. Dotyczyło to także tej części Rzeczpospolitej Obojga Narodów, która dziś przynależy do Litwy, Białorusi i Ukrainy. Wojciech Dankowski (ok. 1760 – po 1814) do tej pory uznawany był w literaturze przedmiotu za kompozytora końca XVIII i początku XIX wieku, związanego przede wszystkim z Wielkopolską, bowiem to tu głównie odnajdujemy zachowane przekazy jego utworów. Jego kompozycje zachowały się jednak i w innych miejscach, między innymi w kolekcjach muzykaliów na terenie Wilna. A zatem jego twórczość, a może i on sam, przekroczyli granice Wielkopolski i wkroczyli na teren, który dziś jest jeszcze mało znany i przebadany pod tym względem. Passio in Es, utwór zachowany w wileńskich zbiorach, jest jak do tej pory jedynym przykładem muzyki pasyjnej w twórczości Wojciecha Dankowskiego. Jest to przekaz nieznany w literaturze i dlatego jego odkrycie jest niezwykle ważnym elementem poznawczym, zarówno w kontekście całego dorobku twórczego kompozytora, jak i kultury muzycznej dawnej Rzeczypospolitej, której integralną częścią było Wilno.
Remigiusz Pośpiech (Uniwersytet Wrocławski)
„Christiani poenitentes ad sepulchrum Domini” Jana Tomasza Zebro– najwcześniejsze polskie oratorium?
Przedmiotem wystąpienia jest oratorium Christiani poenitentes ad sepulchrum Domini, którego skryptorem, a możliwe że również kompozytorem, jest Jan Tomasz Żebro. Rękopis tego oryginalnego i niezwykle interesującego dzieła, sporządzony w marcu 1793 r., zachował się w zbiorach Sächsische Landesbibliothek – Staats- und Universitätsbibliothek w Dreźnie. Kompozycja ta jest jedynym właściwie śladem działalności wymienionego muzyka. Przyjmując, że chodzi tu najprawdopodobniej o syna jasnogórskiego kapelisty – Marcina Józefa Żebrowskiego wiadomo ponadto, iż przebywał on w klasztorze na Jasnej Górze jako dyszkantysta w latach 1748-1753.
W świetle aktualnego stanu badań Christiani poenitentes ad sepulchrum Domini J.T. Żebro uznać możemy za najwcześniejszy przykład wykształconej formy oratoryjnej w religijnej muzyce polskiej. Kompozycja ta składa się z ośmiu odrębnych części: Qui passus es pro nobis; O Pater coelestis; In Te speravi Domine; Bone pastor parce tuis ovibus; In manus Tuas Domine; Ah, ne perdas cum impiis Deus; Ne reminiscaris Domine delicta nostra oraz Jesu Tibi sit gloria. Już sam tytuł, jak i tekst poszczególnych ustępów dzieła, pozwalają umieścić go w tradycji nurtu oratoryjnego związanego z zapoczątkowanym w środowisku dworu wiedeńskiego muzykowaniem przy Bożym Grobie, który pielęgnowany był również z dużym upodobaniem – głównie dzięki działalności jezuitów – na dworze saskim w Dreźnie.
Poddane szczegółowej analizie dzieło, powiązane ze środowiskiem drezdeńsko-warszawskiego dworu saskiego, stanowi niezwykle oryginalny i wyjątkowy w kontekście zachowanej polskiej XVIII-wiecznej twórczości muzycznej przykład formy oratoryjnej i zasługuje niewątpliwie na dalsze, bardziej szczegółowe badania, które pozwolą, być może, rozstrzygnąć ostatecznie wątpliwości związane z autorstwem kompozycji.
Alicja Paleta (Uniwersytet Jagielloński)
Jaką rolę mogły pełnić osiemnastowieczne przekłady włoskich librett oratoryjnych na język polski w polisystemie polskiej literatury narodowej?
Wiek XVIII w Polsce to czas szczególny, naznaczony najpierw panowaniem królów z saskiej dynastii Wettynów, potem rządami Stanisława Augusta Poniatowskiego, a następnie tragedią utraty państwowości na skutek rozbiorów dokonanych ręką zaborców. Można zatem bez cienia wątpliwości stwierdzić, że dla naszej kultury, a w naszym konkretnym przypadku – literatury i muzyki, był to okres trudny, ale jednocześnie pod wieloma względami niezwykle ciekawy. Jednym ze zjawisk przyczyniających się do wyjątkowości wspomnianej epoki była intensywna obecność włoskiej opery, oratorium i kantaty na terenie ówczesnej Polski, przejawiająca się nie tylko w wykonaniach utworów oryginalnych (w języku włoskim i do muzyki włoskich kompozytorów), lecz również w przekładach librett na język polski (w przypadku librett oratoryjnych liczba przekładów oscyluje wokół 50 tekstów, a to niemało). Stąd zrodziła się chęć podjęcia próby odpowiedzi na pytanie zadane w tytule. Za punkt wyjścia została obrana teoria izraelskiego badacza Itamara Even-Zohara, traktująca literaturę tłumaczoną jako podsystem działający i pełniący określoną funkcję w ramach polisystemu literatury narodowej1, przy założeniu, że libretto będzie tu traktowane zarówno jako forma nierozerwalnie związana z muzyką (np. w przypadku wykonań), jak i z perspektywy gatunku literackiego (ściśle związanego z muzyką, lecz posiadającego jasno określone inwarianty).
Agnieszka Kosmecka (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza)
„Śmierć z naturą się zadziwi,/ Gdy umarli wstaną żywi,/ Win brzemieniem nieszczęśliwi.” Oratorium wobec Zagłady
W 1967 r. odbyło się prawykonanie jednego z najważniejszych dzieł w katalogu twórczości Krzysztofa Pendereckiego – Dies Irae – Oratorium ob memoriam in perniciei castris in Oświęcim necatorum inexstinguibilem reddendam. Utwór składa się z trzech części, w których kompozytor (w warstwie tekstowej) wykorzystuje wybrane fragmenty Biblii, współczesnej poezji polskiej oraz francuskiej. Dzieło powstało z okazji odsłonięcia pomnika ofiar faszyzmu w Auschwitz. Dies irae zapisało się na kartach historii muzyki jako wizja ekstremalna – tak pod względem artystycznym, jak i wyrazowym. Penderecki zastosował śmiałe rozwiązania, zestawiając ze sobą często niejednorodne elementy: grekę i łacinę, tekst religijny z poezją świecką. Dzieło wpisuje się w bogatą tradycję tekstów kultury mówiących o Zagładzie, opowiadających o porażającej mocy śmierci. Już w samym tytule Penderecki jawnie nawiązuje do tradycji chorału gregoriańskiego oraz oratorium. Dies irae (łac. dzień gniewu) to rymowana sekwencja powstała na przełomie XII i XIII wieku, która od czasu soboru trydenckiego wykonywana jest w liturgii kościoła rzymsko-katolickiego w mszach żałobnych odprawianych w tradycyjnym rycie rzymskim. Oratorium Pendereckiego w wymiarze genologicznym stanowi formę niejednoznaczną; w warstwie wykonawczej dominującą rolę pełni chór oraz głosy solowe, którym towarzyszą rozmaite efekty dźwiękowe. W artykule pragnę pochylić nad problematyką Zagłady w dziełach słowno-muzycznych. Oratorium Pendereckiego nie jest bowiem jedynym polskim dziełem, które stanowi rozliczenie z bolesną, wojenną przeszłością. Chcę zastanowić się, w jakim stopniu gatunek muzyczny wywodzący się ze średniowiecznych dramatów liturgicznych może stać się formą opowiedzenia o traumie i jej przepracowania.
Beata Baublinskienė (Litewska Akademia Muzyki i Teatru w Wilnie)
„Litanie Ostrobramskie” Stanisława Moniuszki we współczesnej przestrzeni muzycznej Wilna
Litanie Ostrobramskie Stanisława Moniuszki według tekstu lacińskiej Litanii Loretanśkiej powstały w Wilnie w latach 1843-1855. Były wykonywane podczas liturgii w Kaplicy Ostrobramskiej. Utwory te można określić jako kantaty kościelne albo chóralne, ponieważ kontynuują tradycję tego typu utworów jako polskich kompozytorów, tak i europejskich (np. dwie Litaniae Lauretanae B-dur i D-dur W. A. Mozarta). Są ściśle powiązane z kultem Maryjnym, pielęgnowanym w Ostrej Bramie. Jak pięknie sformułował to prof. Stanisław Dąbek, wezwania Litanii Ostrobramskich są niby muzyczne wota, otaczające cudowny obraz Najświętszej Maryji Panny Matki Miłosierdzia.
Jednak przez dłuższy czas – w latach okupacji sowieckiej (1940-1990) i niemieckiej (1941–1944) – oraz w okresie już niepodległej Litwy (po 1990) – te arcydzieła wileńskiej muzyki sakralnej prawie nie były wykonywane. Faktycznie do jubileuszowego roku 2019 twórczość Moniuszki była na Litwie kompletnie zapomniana.
Punktem zwrotnym stało się koncertowe wykonanie wileńskiej Halki w grudniu 2018 roku w Pałacu Wielkich Książąt Litewskich (przez polskich muzyków), a kolejnym wydarzeniem o wysokiej skali artystycznej stało się wykonanie czterech Litanii Ostrobramskich pod batutą Antoniego Wita na prestiżowym Festiwalu Wileńskim (Vilniaus festivalis) 14 czerwca 2019 roku w kościele św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty przy Uniwersytecie Wileńskim (w dzień Żałoby i Nadziei, upamiętniający pierwsze wywózki NKWD).
Chociaż to nie było pierwsze wykonanie Litanii po latach (np. III i IV Litanię w maju w tym samym kościele wykonały Orkiestra Symfoniczna i Chór Akademii Muzycznej im. Stanisława Moniuszki w Gdańsku), jednak właśnie po koncercie na Festiwalu Wileńskim krytyka pisała o „powróceniu Moniuszki do Wilna“. Paradoksalnie, ale w recenzji padło stwierdzenie o muzyce Moniuszki jako o zawierającej „klasyczną równowagę, jasność i jednocześnie majestatyczność“, podobne do wypowiedzi z roku 1927 ówczesnego wilnianina Tadeusza Szeligowskiego: „To iście mozartowskie połączenie prostoty i wysokiego kunsztu artystycznego.“
Celem referatu jest omówienie recepcji Litanii Ostrobramskich we współczesnej przestrzeni kulturowej Wilna (i Litwy). Jak odczytujemy dzisiaj te utwory: czy przemawia do nas poprzez tekst i nawiązanie do tradycji muzyki kościelnej wymiar sakralny? Jakie cechy stylistyczne i gatunkowe słyszymy w muzyce?
Irena Bieńkowska (Uniwersytet Warszawski)
Twórczość oratoryjno-kantatowa w repertuarze kapel nadwornych dawnej Rzeczpospolitej
O repertuarze wykonywanym przez kapele nadworne w dawnej Rzeczpospolitej wiemy skrajnie mało, dotyczy to także – wyjątkowo popularnej w XVII i XVIII wieku – twórczości kantatowo-oratoryjnej. Analiza zachowanych inwentarzy bibliotecznych zbiorów podworskich pozwala jednak stwierdzić, że prawie we wszystkich większych ośrodkach magnackich wykonywano świecki repertuar kantatowy o charakterze okolicznościowym. Asumpt do zaprezentowania tego typu kompozycji dawały z jednej strony urodziny, imieniny i rocznice koronacji władców – królów, cesarzy czy carów panujących aktualnie w Rzeczpospolitej i w krajach sąsiednich (wykonywano wówczas głównie repertuar włoski bądź francuski), z drugiej zaś strony – uroczystości domowe dworu magnackiego: urodziny (imieniny) pana domu, powroty z podróży, powitanie gości itd. Chętnie wykonywano wówczas repertuar miejscowy – głównie z tekstami uzdolnionych amatorów, ale w oprawie muzycznej autorstwa profesjonalistów: nadwornych kapelmistrzów bądź kompozytorów. Przetrwało zdecydowanie mniej informacji o kantatach i oratoriach o charakterze religijnym, które miałyby być wykonywane w ośrodkach magnackich. Artykuł zostanie poświęcony analizie zachowanych danych źródłowych o repertuarze kantatowo-oratoryjnym na kilku wybranych dworach magnackich w XVII i XVIII wieku.
Iwona Puchalska (Uniwersytet Jagielloński)
„Słoneczna kantata” Deotymy, czyli o sposobach inscenizowania kantaty
Słoneczna kantata, została napisana przez Jadwigę Łuszczewską w 1873 roku w celu uczczenia czterechsetnej rocznicy urodzin Kopernika, a zarazem jako hołd dla zmarłej matki, Niny Łuszczewskiej, z której inicjatywy powstał polski przekład De revolutionibus…Wykonana po raz pierwszy w salonie autorki w celebracyjnej oprawie, Kantata została także opublikowana w prasie i w postaci osobnego, wystawnego druku, opatrzonego ilustracjami, w których wykorzystane zostały m.in. przedstawienia znaczących, związanych z Kopernikiem miejsc. W ten sposób relacja tekstu i jego opracowania graficznego, silnie naznaczonego semantycznie, tworzą całość wyrastającą poza sam przekaz literacki, tworząc imaginacyjną przestrzeń apoteozy, a zarazem wirtualną scenografię dla alegorycznej opowieści o życiu i dokonaniach astronoma.
Joanna Maleszyńska (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza)
„Joanna d’Arc na stosie” Arthura Honeggera: oratorium, pasja, kantata.
Tak zuchwałe a nawet prowokacyjne opisanie w tytule cech dzieła Arthura Honeggera i Paula Claudela wynika z przekonania (a przede wszystkim wrażenia, wyniesionego z lektury kilku inscenizacji), że „Joanna d’Arc na stosie” łączy elementy przynajmiej kilku odmian gatunków literacko-muzycznych.
Od samego początku utwór ten nosił w sobie pewną podwójność, potrójność a nawet wielorakość formalną. Premiera koncertowa w Bazylei (1938 r.) miała chatakter statyczny, premiera sceniczna (Zurych 1942 r.) – już o wiele bardziej dramatyczny. Krytycy zaraz po spektaklu w Stadttheater pytali, czy to oratorium czy opera? Połączenie sztuki teatralnej (dialogi, sceny), operowej (arie, recytatwy) oraz oratorium (statyczny śpiew chóralny i solowy, orkiestra) dało efekt, nazywany najczęściej „dramatycznym”. W bogatym zestawie środków, wykorzystanych przez kompozytora i poetę są też śpiewane przez głosy „naturalne” (np.dzieci) – piosenki.
Joanna, grana nie przez śpiewaczkę tylko aktorkę, w spektaklu dużo śpiewa: jej piosenki charakteryzują postać, tworzą nastrój przekazu, w pewnych chwilach monumentalny i patetyczny, w innych – kameralny i ściszony. Taka jest np.kantyczka bohaterki, nucona przed samym momentem śmierci.
Dzieło, będące opisem procesu i męki przyszłej świętej, nosi nie tylko tematycznie cechy pasji. Ze względu na różnorodność śpiewanych partii nawiązuje także do tradycji kantaty.
Dzięki funkcjonalnemu zastosowaniu zróżnicowanych środków artystycznych, literackich i muzycznych, wspominająca swe krótkie i tragiczne życie Joanna może ukazać nam całą pełnię swojego człowieczeństwa i nieoczywistej świętości.
Magdalena Piotrowska (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza)
Kantata okolicznościowa/jubileuszowa jako medium pamięci
Rozważania skoncentrowane zostaną na przykładach kantat polskich XIX i początku wieku XX. Punktem wyjścia będą koncepcje badaczy z kręgu cultural memory studies. W rozważaniach wykorzystane zostaną koncepcje m.in. A. i J. Assmanów, A. Erll. Postawione zostaną kluczowe pytania: czy koncepcja pamięci kulturowej może być przydatnym narzędziem analizy kantat? w jakim stopniu kantaty podtrzymywały tożsamość? czy zapewniały trwałość określonych wersji przeszłości, z które dane społeczności przyjmowały jako swoje? Poruszone zostaną także takie zagadnienia jak: kantata wobec innych mediów; kantata a tekst kulturowy; kantata a retoryka pamięci zbiorowej. Teoretyczne rozważania skonfrontowane zostaną z przykładami kantat okolicznościowa/jubileuszowych (kult bohaterów miecza – słowa m.in. Sobieski, Kościuszko, Mickiewicz, Słowacki). Zaproponowana rama chronologiczna pozwoli ukazać stałość i schematyczność kantat, ich wymiar kommemoratywny i rolę w cementowaniu wspólnoty.
Magdalena Walter-Mazur (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza)
Oratorium pasyjne „Der Tod Jesu” Carla Heinricha Grauna w kontrafakturowanych przekazach z katolickich ośrodków dawnej Rzeczypospolitej i Śląska
Oratorium pasyjne Der Tod Jesu, napisane pod koniec życia kompozytora specjalizującego się w operach włoskich, do libretta Karla Wilhelma Ramlera zamówionego przez księżniczkę Annę Amalię, osiągnęło niezwykłą i długotrwałą popularność. Choć uważa się, iż Graun i Ramler w swoim dziele utrafili w ideał religijnej kompozycji okresu oświecenia, warto zauważyć, iż wykonywane było ono w Berlinie prawie do końca XIX wieku. Wydane przez Breitkopfa za życia kompozytora, a także trzykrotnie publikowane przez różnych wydawców już po jego śmierci, zachowało się również w ponad 350 odpisach rozsianych dziś po bibliotekach niemieckich, austriackich, szwajcarskich, czeskich i polskich.
Liczne przekazy całości, fragmentów lub pojedynczych arii przechowywane dziś w bibliotekach polskich pochodzą z ośrodków protestanckich Wrocławia i Gdańska. Jednakże kilka rękopisów, przeważnie zawierających pojedyncze arie z oratorium Grauna, posiada proweniencje wskazujące na ośrodki katolickie: opactwo cystersów w Lubiążu, kościół św. Mateusza we Wrocławiu oraz klasztor benedyktynek w Sandomierzu. W przypadku wymienionych przekazów mamy do czynienia z łacińskimi kontrafakturami. Zadziwiające jest to, że owe kontrafaktury w warstwie tekstowej nie odnoszą się w ogóle do tematyki pasyjnej, co oznaczałoby, że w tych przypadkach arie z oratorium pasyjnego zostały w procesie recepcji i przystosowania do potrzeb Kościoła katolickiego potraktowane podobnie jak arie z oper. Także w Lubiążu i we Wrocławiu, mimo kompetencji językowych nowych użytkowników muzyki pruskiego kompozytora, warstwa znaczeniowa oryginału została zignorowana.
Małgorzata Gamrat (Akademia Sztuki w Szczecinie)
Opera to czy oratorium: „Mojżesz w Egipcie” Rossiniego według Balzaca
Mojżesz w Egipcie (1818) Rossiniego należał do jego najbardziej popularnych utworów w latach 20. i 30. XIX wieku, oprócz licznych recenzji z kolejny przedstawień pojawiały się również obszerniejsze komentarze ze strony rozmiłowanych w muzyce ludzi pióra. Samo zjawisko opisywania utworów muzycznych w tekstach literackich pojawiło się już wcześniej, jednak wraz z rodzącym się romantyzmem zyskiwało nie tylko na intensywności czy popularności, ale też stało się sposobem popularyzacji utworów muzycznych wśród szerokiego grona czytelników. Tak też jest w przypadku opowiadania Massimilla Doni (1839) Balzaca, którego kanwa osnuta została na interpretacji opery Rossiniego. Pisarz przybliża czytelnikoni nie tylko jej treść czy zastosowane środki kompozytorskie, ale również interakcje słowa i muzyki czy ich powiązania z dziejami narodu włoskiego. Balzac snuje też refleksję dotyczącą przynależności gatunkowej utworu, który kompozytor określił jako opera – raz w typie włoskim, raz francuskim, zaś pisarz uznał za oratorium, podając kilka argumentów na poparcie swojej tezy. I ta ostatnia rozbieżność natury genologicznej stanie się przedmiotem proponowanego referatu.
Marcin Śrama (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza)
XVIII-wieczne kantaty wolnomularskie na przykładzie dzieł znajdujących się w zbiorach masońskich Biblioteki UAM
Biblioteka UAM posiada w swych zbiorach największą w Europie kolekcję druków masońskich. Niewielką jej częścią są pochodzące z XVIII wieku, zazwyczaj francuskojęzyczne (choć jest również zbiór niemieckojęzycznych dzieł Wolfganga Amadeusza Mozarta) antologie pieśni i kantat wolnomularskich, zazwyczaj okolicznościowych, czyli mających na celu uświetnienie ważnych dla adeptów ,,sztuki królewskiej” wydarzeń (w szczególności obchodów nocy świętojańskiej). Ich tematyka jest niezwykle różnorodna. Niektóre z nich są wręcz wolnomularskimi manifestami ideowymi, inne nawiązują do legendarnych początków tej organizacji, a pewna część to po prostu charakteryzujące się lekkim nastrojem utwory wykonywane podczas lożowych biesiad (agape). Referat stanowić będzie prezentację XVIII-wiecznych zbiorów kantat wolnomularskich znajdujących się w zbiorach Biblioteki UAM połączoną z szerszym omówieniem najbardziej charakterystycznych spośród nich.
Marta Karasińska (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza)
O poetyce oratoryjności
Referat podejmuje temat oratoryjnego wymiaru tekstów kultury. Celem rozważań jest próba wyabstrahowania podstawowych, określających go kategorii strukturalnych z odwołaniem do teorii i filozofii dialogu, antropologii i filozofii religii, antropologii słowa. Dalszym już tłem rozważań stają się stanowiska teologów, w tym przedstawicieli teologii komparatystycznej. Oratoryjność tekstu warunkowana jest podmiotowym charakterem wchodzącego w dialog „ja”, jednostkowością imienia, niemożliwa zatem w perspektywie wszelkich „postów”.
Przedmiotem namysłu, z oczywistym pominięciem dobrze rozpoznanej problematyki modlitwy poetyckiej, stanie się m.in. oratoryjność drogi, tekstu tatrzańskiego oraz oratoria laickie, wpisujące się w definiowaną poetykę oratoryjności.
Michał Bajer (Uniwersytet Szczeciński)
Kantaty J. B. Rousseau w literaturze polskiej
Kariera poetycka J. B. Rousseau przypomina karierę samego gatunku kantaty: po okresie sławy zarówno autor, jak i forma literacka popadli w zapomnienie. Celem mojego wystąpienia będzie próba bardzo wstępnego oszacowania miejsca kantat Rousseau w polskiej historii przekładu. Kto tłumaczył teksty francuskiego poety? W ramach jakich struktur instytucjonalnych dochodziło do prób tłumaczenia? Jakie były drogi i kierunki rozpowszechniania translacji? Zapytam też o to, z myślą o jakiej publiczności powstawały przekłady i jaką rolę odegrały w karierze swoich twórców.
Natalia Copytsko (Narodowa Akademia Nauk Białorusi)
Ewangeliczne historie-kantaty Wiktora Kopyćko
Wiktor Kopyćko (Victor Copytsko, ur. w 1956) – jeden z największych kompozytorów współczesnej Białorusi. Twórczość kompozytora cechuje oryginalna synteza awangardowych i dawnych technik kompozytorskich, paradoksalne zrozumienie tradycyjnych gatunków. Centralne miejsce w twórczości W. Kopyćko zajmuje kantata kameralna. Kompozytor zwraca się do całego historycznego dorobku w tym gatunku, tworząc dzieła o indywidualnej strukturze dramaturgicznej. Jednym z ważniejszych dzieł kompozytora jest cykl sześciu ewangelicznych kantat, w których W. Kopyćko ożywia barokowy gatunek historia sacra, którego pierwotnym zadaniem było muzyczno-egzegetyczne ilustrowanie Biblii.
Zasady tworzenia librett historii ewangelicznych W. Kopyćko są powiązane ze specyfiką muzycznej dramaturgii. Cztery rodzaje źródeł (Ewangelie, Księga Psalmów, białoruskie teksty folklorystyczne, duchowa poezja autorska) są wcielone w kontekst skomplikowanej wielowarstwowej artystycznej, egzegetycznej całości, tworząc niespodziewane symboliczne skojarzenia oraz znaczeniowe perspektywy. W ewangelicznych kantatach W. Kopyćko nie występuje prosta narracja o wydarzeniach ewangelicznych, lecz dominuje ich „widoczny” pokaz, który ukazuje punkt widzenia świadka: kompozytor aktywnie korzysta z mowy niezależnej bohaterów, w tym dialogów, rekonstrukcji klimatu emocjonalnego, przestrzenno-akustycznego rozmieszczenia. W rozstrzygnięciu fabuły teologicznej utworów W. Kopyćko szczególne znaczenie ma polifonia tekstowych i muzycznych przestrzeni dramaturgicznych – jedno z najbardziej skutecznych hermeneutycznych narzędzi kompozytora.
Historie ewangeliczne W. Kopyćko są przypowieściami muzycznymi, pozbawionymi dydaktyczności, jednak potrzebują głębokiej wiedzy słuchacza na temat tekstów biblijnych oraz tematów chrześcijańskiej filozofii.
Małgorzata Sokalska (Uniwersytet Jagielloński)
Topografie kantaty okolicznościowej
Referat poświęcony grupie kantat okolicznościowych (głównie z przełomu XIX i XX wieku, ale także późniejszych), wyróżnionych według kryterium tematycznego, którym jest ich związek z miejscem. Pod tym niejednoznacznym pojęciem rozumieć można zarówno konkretne budynki (kościoły, teatry), całe miasta, jak i funkcjonujące w nich instytucje (szkoły, uniwersytety). Podobnie jak w przypadku kantat dedykowanych wybitnym postaciom, pisarzom, mężom stanu, tego typu twórczość związana jest z rytmem rocznicowym oraz zbiorowymi rytuałami obchodów jubileuszowych. Pomimo doraźnego celu powstania, ulotnego charakteru i najczęściej dyskusyjnych wartości estetycznych, libretta takie można potraktować jako szczególny dokument rysujący mapę przestrzeni kulturowej, zapis geopoetyki właściwej dla określonego czasu.
Małgorzata Sułek (Akademia Muzyczna w Łodzi)
W hołdzie wieszczowi – Oda do młodości Henryka Jareckiego
Choć Henryk Jarecki (1846–1918) cieszył się za życia renomą utalentowanego kompozytora i znakomitego dyrygenta, jego obfita i zróżnicowana twórczość – obejmująca dzieła sceniczne, utwory instrumentalne oraz wokalne – nie znalazła dotąd stosownego miejsca we współczesnej refleksji badawczej.
Wśród uprawianych przez kompozytora form muzycznych istotne miejsce zajmowała kantata. Inspirację dla twórczości kantatowej Jareckiego stanowiła najczęściej poezja wielkich romantyków, a w szczególności dzieła Adama Mickiewicza i Juliusza Słowackiego.
Przedmiotem referatu będzie próba scharakteryzowania właściwości muzycznych kantaty Oda do młodości Henryka Jareckiego, powstałej na uroczystość odsłonięcia pomnika Adama Mickiewicza w 1904 roku we Lwowie.
Sviatlena Niemahaj (Akademia Muzyczna w Mińsku)
Litania D-dur Józefa Deszczyńskiego – preromantyczna prekursorka „Litanii Ostrobramskich” Stanisława Moniuszki
Na podstawie zrekonstruowanej partytury i przechowanych informacji można odtworzyć konteksty powstania i funkcjonowania Litanii D-dur (Ostrobramskiej) Józefa Deszczyńskiego (1781–1844), która pod względem historycznym, formalnym i koncepcyjnym jest prekursorką słynnych Litanii Ostrobramskich Stanisława Moniuszki. Partytura tego jedynego przechowanego wzoru muzyki liturgicznej Deszczyńskiego – znanego w swoich czasach kompozytora, dyrygenta i nauczyciela – dotychczas była uważana za zagubioną. Litania D-dur występuje jako jedna z pierwszych polskojęzycznych litanii (pierwsze trzydziestolecie XIX w.), której tekst i jego opracowanie muzyczne noszą ślady niestabilności i mobilności tłumaczenia. Wyjaśniają się kwestie przypisania rękopisu Litanii i pochodzenia jej kopii. Utwór zostanie zanalizowany z punktu widzenia jego przynależności do preromantyzmu – okresu, który charakteryzuje się przechodniością i ambiwalencją oraz nawarstwieniem i interakcją charakterystycznych znaków klasycyzmu, sentymentalizmu i wczesnego romantyzmu. Odnaleziona Litania D-dur Deszczyńskiego zmienia obraz rozwoju gatunku litanii w przestrzeni kulturowej dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów, gdzie cztery Litanie Ostrobramskie Stanisława Moniuszki dotychczas uznawano za pierwsze modele symfonicznego (orkiestrowego) opracowania gatunku.
Tomasz Jeż (Uniwersytet Warszawski)
Słowo, gest i muzyka w medytacjach pasyjnych Johanna Thamma / Antona Weiganga
Wśród gatunków teatralno-muzycznych dojrzałego baroku niezwykle ciekawy fenomen stanowią tzw. meditationes quadragesimales. Były to cykle medytacji, organizowane w kolejne niedziele Wielkiego Postu przez członków jezuickich sodalicji łacińskich. Ich treść słowną tworzyła sekwencja rozważań pasyjnych, zakomponowanych w schemat typowy dla ignacjańskich Ćwiczeń duchownych. Medytacjom towarzyszyła akcja sceniczna, przedstawiająca za pomocą gestu najważniejsze treści słowne zgromadzonej na spotkaniu wspólnocie. Interioryzacji medytowanych wątków służyła zaś muzyka, która wyrażała ukryty w słowie afekt i pozwalała na skuteczniejsze osiągniecie zamierzonego efektu medytacji (fructus).
Ważnym centrum kultywowania medytacji wielkopostnych było Monachium, gdzie przez wiele lat działał Franz Lang – wybitny praktyk i teoretyk jezuickiego teatru, autor dramatów i wydawca tekstów kodyfikujących poetykę gatunku. W perspektywie jego piśmiennictwa warto przyjrzeć się cyklowi medytacji pasyjnych, wystawianych przez wrocławską Sodalicję Zwiastowania NMP w tamtejszym Oratorium Marianum. Autorem tekstów słownych tych medytacji był jezuita Johann Thamm, posługujący tej wspólnocie również po ogłoszeniu na Śląsku kasaty Towarzystwa Jezusowego. Do jednego z takich cykli, datowanego na rok 1777, zachował się unikatowy przekaz jego muzycznej warstwy, który pozwala na pełną rekonstrukcję całego dzieła. Kompozycja ta – napisana najpewniej przez ucznia Thamma, Antona Weiganga – doskonale wpisuje się w konwencje stylistyczne opisywane w traktatach Langa. Muzyczne opracowanie tekstu podkreśla również jego retoryczne figury, akcentowane niewątpliwie za pomocą gestu scenicznego.
Piotr Urbański (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza)
Oratorium „Śluby Jana Kazimierza” Mieczysława Sołtysa – próba analizy
Trzyczęściowe oratorium Śluby Jana Kazimierza (1895) lwowskiego kompozytora Mieczysława Sołtysa (1863–1929) do tekstu Seweryny Duchińskiej (1816–1905) należy do nurtu patriotyczno-narodowego, a zarazem religijnego w twórczości kompozytora. Odzyskane dopiero w ostatnich dwudziestu latach, po dziesięcioleciach nieobecności w salach koncertowych, spowodowanej względami ideowymi, wydaje się jednym z najważniejszych dzieł oratoryjnych przełomu XIX i XX wieku.
Tekst dzieła zostanie przeanalizowany w kontekście rocznicowym, jak również autorów, których teksty są przywoływane jako motto (A. Jełowiecki, Z.S. Feliński) i tworzą ramę ideową dzieła.
Analiza partytury (zachowana zarówno partytura orkiestrowa, jak i wyciąg fortepianowy) pozwoli na określenie relacji słowno-muzycznych dzieła, ze szczególnym uwzględnieniem fragmentów melodramatycznych.
Alina Mądry (Adam Mickiewicz University)
“Passio in E flat” by Wojciech Dankowski – a new Vilnius source in the context of the composer’s oeuvre and of the musical culture of the Commonwealth of Poland and Lithuania
Passion as an integral part of the Catholic celebrations of Holy Week has been musically developed by composers since the 17th century. Music ensembles played these compositions in churches of the former Republic of Poland. This also applied to that part of the Polish-Lithuanian Commonwealth which today belongs to Lithuania, Belarus and Ukraine. Wojciech Dankowski (ca. 1760 – after 1814) has so far been regarded in relevant literature as a composer of the late eighteenth and early nineteenth centuries, mainly connected with Wielkopolska, because it is here that we can mainly find preserved accounts of his works. However, his compositions have also been preserved in other places, including the collections of music-related items in Vilnius. Therefore, his works, and perhaps even himself, crossed the borders of Wielkopolska and entered an area that is still little known and researched in this respect. The Passio in E flat, a work preserved in the Vilnius collections, is so far the only example of Passion music in Wojciech Dankowski’s output. This is a message unknown in literature and therefore its discovery is of great importance both in the context of the composer’s entire creative output and in the context of the musical culture of the Commonwealth of Poland and Lithuania, of which Vilnius was an integral part.
Remigiusz Pośpiech (University of Wrocław)
“Christiani poenitentes ad sepulchrum Domini” by Jan Tomasza Żebro – the earliest Polish oratorio?
The paper focuses on the oratorio Christiani poenitentes ad sepulchrum Domini, written and possibly also composed by Jan Tomasz Żebro. The manuscript of this original and intriguing work, written in March 1793, has been preserved in the collections of the Sächsische Landesbibliothek – Staats- und Universitätsbibliothek in Dresden. This composition is the only trace of the musician’s activity. He is alleged to be the son of the Jasna Góra musical ensemble member Marcin Józef Żebrowski and is known to have lived in the Jasna Góra monastery as a boy soprano singer between 1748 and 1753.
In the light of the current state of research, Christiani poenitentes ad sepulchrum Domini by J.T. Żebro can be considered the earliest example of an oratorio developed in Polish religious music. The composition consists of eight separate parts: Qui passus es pro nobis; O Pater coelestis; In Te speravi Domine; Bone pastor parce tuis ovibus; In manus Tuas Domine; Ah, ne perdas cum impiis Deus; Ne reminiscaris Domine delicta nostra oraz Jesu Tibi sit gloria. The title itself and the text of the individual sections of the work call for its inclusion in the tradition of the oratorio current connected with music production at the Holy Sepulchre, which was initiated in the Viennese court and which was also eagerly cultivated at the Saxon court in Dresden, mainly thanks to the activity of the Jesuits.
The work, analysed in detail, connected with the Saxon court in Dresden and Warsaw, is an extremely original and unique example of an oratorio in the context of preserved Polish 18th-century music and undoubtedly deserves further, more detailed research, which could definitively resolve the doubts related to the authorship of the composition.
Alicja Paleta (Jagiellonian University)
What role could eighteenth-century translations of Italian oratorio librettos into Polish play in the polysystem of Polish national literature?
The 18th century in Poland was a special time, first marked by the reign of kings from the Saxon Wettin dynasty, then by the reign of Stanislaus Augustus Poniatowski, and then by the tragic loss of statehood in the wake of the partitions carried out by the Poland’s neighbours. Without a shadow of a doubt, then, it was a difficult period for our culture, in particular for literature and music. At the same time, however, this time was in many respects extremely interesting. One of the phenomena contributing to the uniqueness of this period was the intensive presence of Italian opera, oratorio and cantata in the territory of contemporary Poland, manifested not only in the performances of original works (in Italian and to the music of Italian composers), but also in the translations of librettos into Polish (in the case of oratorio librettos, the number of translations oscillates approximates 50 texts, which is not insignificant). This provoked the desire to attempt to answer the question asked in the title. The theory developed by the Israeli researcher Itamar Even-Zohar was taken as a starting point. The scholar treats translated literature as a subsystem acting and performing a specific function within the polysystem of national literature, assuming that the libretto will be treated here both as a form inseparably connected with music (e.g. in the case of performances) and from the perspective of a literary genre (closely related to music, but with clearly defined invariants).
Agnieszka Kosmecka (Adam Mickiewicz University)
“Death is struck, and nature quaking, /All creation is awaking, /To its Judge an answer making”. The oratorio vs. the Shoah
The year 1967 saw the world premiere of one of Krzysztof Penderecki’s major works: Dies Irae – Oratorium ob memoriam in perniciei castris in Oświęcim necatorum inexstinguibilem reddendam. The work consists of three parts, in which the composer (in the textual layer) uses selected fragments of the Bible and, contemporary Polish and French poetry. The work was created to commemorate the unveiling of the monument to the victims of fascism in Auschwitz. Dies Irae has been written into the history of music as an extreme vision, both artistically and in terms of expression. Penderecki applied bold solutions, juxtaposing often heterogeneous elements: Greek and Latin, religious text with secular poetry. The work is part of a rich tradition of cultural texts about the Shoah, about the shocking power of death. Already in the title itself, Penderecki explicitly refers to the tradition of the Gregorian chant and oratorio. Dies Irae (Latin: day of wrath) is a rhymed sequence created at the turn of the 13th century, which since the Council of Trent has been performed in the liturgy of the Roman Catholic Church in requiem masses celebrated in the traditional Roman rite. As to its genology, Penderecki’s oratorio is an ambiguous form; dominant in its performance is the role of the choir and solo voices, accompanied by various sound effects. In this article I would like to focus on the issue of the Shoah in musical and verbal works. Penderecki’s oratorio is not the only Polish work that accounts for the sorrowful, wartime past. I would like to consider to what extent a musical genre derived from medieval liturgical dramas can become a form of narrating and reworking the trauma.
Beata Baublinskienė (Lithuanian Academy of Music and Dance in Vilnius)
“Litanies of Ostra Brama” by Stanisław Moniuszko in contemporary musical space of Vilnius
Litanies of Ostra Brama by Stanisław Moniuszko written to the text of the Latin Litany of Loreto were composed in Vilnius between 1843 and 1855. They were performed during the liturgy in the Ostra Brama (Gate of Dawn) Chapel. These works can be described as ecclesiastical or choral cantatas, because they continue the tradition of similar works by Polish and European composers (e.g. two Litaniae Lauretanae B flat major and D major by W. A. Mozart). They are closely related to the Marian devotion, cultivated in the Gate of Dawn. As Prof. Stanisław Dąbek aptly observed, the successive verses of the Litanies of Ostra Brama resemble the musical votive offerings that surround the image of the Blessed Virgin Mary Mother of Mercy.
However, for a long time, i.e. during the Soviet (1940-1990) and German (1941-1944) occupation and after Lithuania gained independence (after 1990), these masterpieces of Vilnius sacred music were barely performed. In fact, until the jubilee year 2019, Moniuszko’s work was completely forgotten in Lithuania.
The turning point was the concert performance of the Vilnius Halka opera in December 2018 in the Palace of the Grand Dukes of Lithuania (by Polish musicians). Another major event on a grand artistic scale was the performance of four Litanies of Ostra Brama under the baton of Antoni Wit during the prestigious Vilnius Festival (Vilniaus festivalis) on 14 June 2019 in the Church of St. John the Baptist and St. John the Divine at the University of Vilnius (on the Day of Mourning and Hope commemorating the first NKVD deportations).
While this was not the first performance of the Litanies after many years (e.g. Litany III and IV were performed in May in the same church by the Symphony Orchestra and Choir of the Stanisław Moniuszko Music Academy in Gdańsk), yet it was after the concert at the Vilnius Festival that critics wrote about “Moniuszko’s return to Vilnius”. Paradoxically, the review contained a statement concerning Moniuszko’s music as marked by “classical equilibrium, clarity and majesty”, which was similar to the 1927 observation of Tadeusz Szeligowski, then a resident of Vilnius: “This is a truly Mozartesque combination of simplicity and premium artistry”.
The paper discusses the reception of the Litanies of Ostra Brama in contemporary cultural realm of Vilnius (and Lithuania). How do we read these works today: does the sacred dimension speak to us through the lyrics and references to the tradition of church music? What stylistic and generic features do we hear in music?
Irena Bieńkowska (University of Warsaw)
Oratorios and cantatas in the repertory of court ensembles of the former Commonwealth of Poland and Lithuania
We know precious little about the repertory of court ensembles of the former Commonwealth of Poland and Lithuania. This also applies to cantatas and oratorios, extremely popular in the 17th and 18th c. However, the analysis of the preserved library inventories of former court collections allows us to conclude that in almost all the major centres of magnates a secular commemorative cantata repertory was performed. Such compositions were performed to commemorate birthdays, patron saints’ days and anniversaries of the coronation of rulers – kings, emperors or tsars currently reigning in Poland and in neighbouring countries (at the time the repertoire was mainly Italian or French). On the other hand, occasions were provided by the family celebrations of the magnate court: birthday (name-day) of the master of the house, returns from journeys, welcoming guests, etc. The local repertoire was eagerly performed, mainly with texts by talented amateurs, but with musical accompaniment by professionals: court chapelmasters or composers. Much less information about religious cantatas and oratorios performed in magnate courts has survived. The article will analyse the extant records concerning the cantata and oratorio repertoire at several selected magnate manor houses in the 17th and 18th centuries.
Iwona Puchalska (Jagiellonian University)
“The Sunshine Cantata” by Deotyma, or the mise-en-scène of a cantata
The Sunshine Cantata was written by Jadwiga Łuszczewska in 1873 to mark the 400th birthday of Nicolaus Copernicus and to pay homage to the artist’s late mother Nina Łuszczewska, who was instrumental for the Polish translation of De revolutionibus… Performed for the very first time in the author’s salon among celebrities, the Cantata came out in the press and as a separate exquisite publication with illustrations showing e.g. significant places connected with Copernicus. In this way, the semantically charged relation between the text and its graphic design forms a whole that grows beyond the literary message itself, creating an imaginary space of apotheosis and at the same time a virtual set design for an allegorical story about the life and achievements of an astronomer.
Joanna Maleszyńska (Adam Mickiewicz University)
“Joan of Arc at the Stake” by Arthur Honegger: oratorio, passion, cantata.
The bold if not provocative description of the work by Arthur Honegger and Paul Claudel in the title stems from the conviction (and primarily from the impression offered by accounts of a few staging projects) that Joan of Arc at the Stake combines elements of at least a few literary and musical genres.
From the very beginning, this work had a certain formal duality, trichotomy and even diversity. The concert premiere in Basel (1938) had a static character, while the stage premiere (Zurich 1942) was much more dramatic. Right after the Stadttheater performance, critics wondered whether it was an oratorio or an opera. The combination of theatrical art (dialogues, scenes), opera (arias, recitatives) and oratorio (static choral and solo singing, orchestra) resulted in an effect most often called „dramatic”. The diverse set of means used by the composer and poet included songs sung by „natural” voices (e.g. children).
Joan, played not by a singer but by an actress, sings a lot: her songs define her character, create the mood of the message, at times monumental and pathetic, on other occasions – intimate and subdued. Such is, for example, the heroine’s canticle, sung before the very moment of death.
The work, which is a description of the trial and suffering of the future saint, has the features of passion not only due to its subject matter; the variety of sung parts bring it close to the tradition of the cantata.
Thanks to the functional use of various artistic, literary and musical means, Joan, recalling her short and tragic life, can show us all the fullness of her humanity and unobvious holiness.
Magdalena Piotrowska (Adam Mickiewicz University)
Commemorative / jubilee cantata as a vehicle of memory
The discussion will focus on examples of Polish cantatas in the 19th and early 20th centuries. Concepts of such cultural memory studies scholars as A. and J. Assman and A. Erll will provide the starting point for the reflections. The key questions posed will include: Can the concept of cultural memory be a useful tool for analysing cantatas? To what extent cantatas supported identity? Did they ensure the continuity of certain versions of the past, which given communities accepted as their own? Other topics will include e.g. the cantata vs. other media; the cantata vs. a cultural text; the cantata in relation to the rhetoric of collective memory. Theoretical considerations will be confronted with examples of commemorative/jubilee cantatas (cult of the sword and word heroes such as Sobieski, Kościuszko, Mickiewicz, and Słowacki). The proposed chronological framework will help to show the stability and schematic nature of cantatas, their commemorative dimension and their role in cementing the community.
Magdalena Walter-Mazur (Adam Mickiewicz University)
The Passion oratorio “Der Tod Jesu” by Carl Heinrich Graun in contrafacture records from Catholic centres of the former Polish Republic and Silesia
The Passion oratorio Der Tod Jesu, written at the end of life of a composer specialising in Italian operas, for the libretto by Karl Wilhelm Ramler commissioned by Princess Anna Amalia, reached an unusual and long-lasting popularity. While Graun and Ramler are believed to have aptly accomplished the ideal of religious compositions of the Enlightenment period, it is in order to remember that it was performed in Berlin nearly till the end of the 19th c. Published by Breitkopf during the composer’s lifetime and issued three times by different publishers posthumously, it has survived in over 350 copies scattered today among German, Austrian, Swiss, Czech, and Polish libraries.
Numerous records of the whole, fragments or individual arias stored in Polish libraries today come from the Protestant centres of Wrocław and Gdańsk. However, several manuscripts, mostly containing single arias from Graun’s oratorio, have provenance indicating Catholic centres: the Cistercian abbey in Lubiąż, St. Matthew’s Church in Wrocław and the Benedictine monastery in Sandomierz. In the case of the above records we deal with Latin contrafactures. It is surprising that the textual layer of these contrafactures does not refer at all to the Passion theme, which would mean that in these cases the arias from the Passion oratorio were in the process of reception and adaptation to the needs of the Catholic Church treated similarly to operatic arias. Moreover, in Lubiąż and Wrocław, despite the language competences of new users of the Prussian composer’s music, the semantic layer of the original was ignored.
Małgorzata Gamrat (Szczecin Academy of Art)
An opera or an oratorio: “Moses in Egypt” by Rossini after Balzac
Moses in Egypt (1818) by Rossini was one of his most popular compositions of the 1820s and 1830s, in addition to numerous reviews from subsequent performances, there were also more extensive comments from music-loving men of letters. The very phenomenon of describing musical works in literary texts had already appeared earlier, but with the emergence of Romanticism it not only gained in intensity or popularity, but also became a way of popularising musical works among a wider readership. This is also the case with the short story by Balzac, Massimilla Doni (1839), based on an interpretation of Rossini’s opera. The writer brings his readers closer not only to the content and compositional means of the opera, but also to the interaction of words and music or their links with the history of the Italian nation. Balzac moreover reflects on the genre affiliation of the work, which the composer described as an opera, of an Italian and French type, while the writer called it an oratorio, presenting several arguments in support of his thesis. This very discrepancy of genological nature will become the subject of the proposed paper.
Marcin Śrama (Adam Mickiewicz University)
Eighteenth-century freemasonry cantatas – a case study of works in the Masonic collections of the Adam Mickiewicz University Library
The Adam Mickiewicz University Library holds the biggest in Europe collection of masonic prints. A small part of it are 18th century, usually French anthologies of freemasonry songs and cantatas, although there is also a collection of works by Wolfgang Amadeus Mozart in German. The compositions are by and large commemorative, i.e. they celebrate important events of „royal art” (especially the celebration of Midsummer Night). Their subject matter is extremely diverse. Some of them are actually freemasonry ideological manifestos, whereas others refer to the legendary origins of this organization, and some are simply light-hearted works performed during lodge feasts (agape). The paper will introduce eighteenth-century collections of freemasonry cantatas in the holdings of the Adam Mickiewicz University Library and will discuss in-depth the most characteristic of them.
Marta Karasińska (Adam Mickiewicz University)
On the poetics of the oratorio
The paper deals with the oratorio aspect of cultural texts. It attempts to abstract the basic structural categories defining it, with reference to the theory and philosophy of dialogue, anthropology and philosophy of religion, and anthropology of the word. The reflection are furthermore based on the positions of theologians, including representatives of comparative theology. The oratorio character of the text is conditioned by the subjective „I” that enters into dialogue and the individuality of the name, and is hence impossible in the “post” perspective of any sort.
The object of reflection, with obvious omission of the well-recognised problem of poetic prayer, will be e.g. the oratorio nature of the way, the Tatra text and the secular oratorios inscribed in the definable oratorio poetics.
Michał Bajer (Uniwersytet Szczeciński)
J. B. Rousseau’s cantatas in Polish literature
J.B. Rousseau’s poetic career is akin to that of the cantata genre itself: after a period of fame, both the author and the literary form fell into oblivion. In my presentation I will attempt to give a very preliminary assessment of the place of Rousseau’s cantatas in the Polish history of translation. Who translated the texts of the French poet? Within what institutional structures were attempts at translation made? What were the paths and directions for the dissemination of translation? I will also ask what kind of audience the translations were created for and what role they played in their authors’ careers.
Natalia Copytsko (Belarussian State Academy of Sciences)
Gospel Stories-Cantatas by Victor Copytsko
Victor Copytsko (b. 1956) is one of the outstanding composers of modern Belarus. His creativity is characterized by an original synthesis of avant-garde and ancient compositional techniques, a paradoxical understanding of traditional genres. The chamber cantata occupies the central place in V. Copytsko’s oeuvre. The composer refers to the entire historical experience of the genre, creating works of individual dramatic structure. One of the peaks of the composer’s work is a cycle of six gospel cantatas, in which V. Copytsko actually revives the Baroque genre of historia sacra, whose function was a musical exegetical illustration of the Bible.
The principles of creating the libretto of the gospel stories by V. Copytsko are interrelated with the specifics of musical drama. Four types of sources (the Gospels, the Book of Psalms, Belarusian folklore texts, and spiritual poetry) are included in the context of a complex multi-level artistic and exegetical whole, forming unexpected associative and symbolic connections and semantic perspectives. Dominant in the gospel cantatas by V. Copytsko is not so much the story about the events presented in the Gospels, but rather their “visual display” which reproduced an eyewitness’s point of view: the semantic emphasis is placed on the protagonists’ direct speech and dialogues, on the reconstruction of the emotional and psychological atmosphere as well as spatial and acoustic disposition. Of particular importance in solving the theological plot of V. Copytsko’s stories is the polyphony of textual and musical dramaturgical spaces, which is one of the composer’s effective hermeneutical instruments.
The gospel stories by V. Copytsko are musical parables, devoid of didacticism yet suggesting a deep immersion of the listener in biblical texts and issues of Christian ethics, philosophy and mysticism.
Małgorzata Sokalska (Jagiellonian University)
Topographies of a commemorative cantata
The paper is dedicated to a group of commemorative cantatas (mainly from late 19th and early 20th centuries, but also later ones), singled out on the basis of the thematic criterion of their link to a particular place. This ambiguous notion can be understood as concrete buildings (churches, theatres), whole cities, as well as institutions (schools, universities) operating in them. As in the case of cantatas dedicated to outstanding figures, writers, statesmen, this kind of work is associated with anniversary celebrations and collective rituals of the jubilee ceremonies. Despite the immediate goal of its creation, its ephemeral character and most often disputable aesthetic values, such a libretto can be treated as a special document mapping out a cultural space, a record of geopoetics characteristic of a given time.
Małgorzata Sułek (Academy of Music in Łódź)
A Tribute to the Prophet: Henryk Jarecki’s Oda do młodości [Ode to Youth]
Although in his lifetime Henryk Jarecki (1846–1918) was recognized as a talented composer and outstanding conductor, his extensive and diverse output, consisting of stage works, instrumental and vocal pieces, has not been studied adequately by contemporary researchers.
Among the musical forms written by the composer, the cantata held a significant position. Jarecki’s cantatas were usually inspired by the poetry of the great Romantic poets, especially by the works of Adam Mickiewicz and Juliusz Słowacki.
The aim of the paper will be to characterize the musical properties of the cantata titled Oda do młodości [Ode to Youth] by Henryk Jarecki, written on the occasion of unveiling the Adam Mickiewicz monument in Lviv in 1904.
Sviatlena Niemahaj (Minsk Academy of Music)
“Litany in D major” by Józef Deszczyński – a preromantic precursor of “Litanies of Ostra Brama” by Stanisław Moniuszko
Based on a reconstructed score and surviving information one may recreate the context of the creation and operation of the Litany in D major (Litany of Ostra Brama) by Józef Deszczyński (1781–1844). Historically, formally and conceptually, it is a precursor of the famous Litanies of Ostra Brama by Stanisław Moniuszko. The score of the sole preserved model of the liturgical music of Deszczyński, a composer, conductor and teacher known in his day, has previously been considered lost. The Litany in D major is one of the first litanies written in Polish (the first three decades of the 19th c.), whose lyrics and musical arrangement demonstrate traces of instable and free translation. Questions of attribution of the Litany manuscript and the origin of its copy are being looked into. The composition will be analysed from the perspective of characteristic pre-Romantic nature; pre-Romanticism was a period characterised by transitory and ambivalent themes and an intensification and interaction of typical elements of Classicism, Sentimentalism and early Romanticism. The discovered Litany in D major by Deszczyński changes the perception of the development of the litany genre in the culture of the former Commonwealth of Poland and Lithuania, where the four Litanies of Ostra Brama by Stanisław Moniuszko have been earlier seen as the first model of a symphony (orchestral) approach to the genre.
Tomasz Jeż (University of Warsaw)
Word, gesture and music in the Passion meditations by Johann Thamm / Anton Weigang
So-called meditationes quadragesimales are intriguing examples of theatrical and musical genres of mature Baroque. These were series of meditations held on successive Sundays of Lent by members of Jesuit Latin sodalities. The text relied on reflections of the Passion of the Lord, composed in a pattern typical of St. Ignatius’ Spiritual Exercises. Meditations were accompanied by stage action, where gestures visualised the major messages conveyed by means of words to the congregation. Music was supposed to help interiorise the meditated content; it expressed the affect hidden in the words and enhanced the achievement of the intended effect of meditation (fructus).
Munich, where Franz Lang, an outstanding practitioner and theoretician of Jesuit theatre, author of dramas and publisher of texts codifying the poetics of the genre, worked for many years, was an important centre for cultivating Lenten meditations. From the perspective of his writing, it is worth looking at the series of Passion meditations staged by the Wrocław Sodality of the Annunciation of the Blessed Virgin Mary in the local Oratorium Marianum. The author of the texts of these meditations was the Jesuit Johann Thamm, who also served this community after the announcement of the dissolution of the Society of Jesus in Silesia. For one of such cycles, dating back to 1777, a unique record of its musical layer has been preserved, which enables a full reconstruction of the whole work. The composition, written most probably by Thamm’s pupil Anton Weigang, fits perfectly the stylistic conventions described in Lang’s treatises. Furthermore, the musical arrangement of the text emphasizes its rhetorical figures, undoubtedly highlighted by means of stage gestures.
Piotr Urbański (Adam Mickiewicz University)
“The Vows of John Casimir” oratorio by Mieczysław Sołtys – a brief analysis
A three-part oratorio The Vows of John Casimir (1895) by the Lviv composer Mieczysław Sołtys (1863–1929) with the text by Seweryna Duchińska (1816–1905) belongs to the patriotic, national and religious strand of the composer’s work. Recovered only in the last twenty years, after decades of absence from concert halls for ideological reasons, it seems to be one of the most important oratorios of the late nineteenth and early twentieth centuries.
The text of the composition will be analysed in the anniversary context. Furthermore, the authors whose texts are referred to as the motto (A. Jełowiecki, Z.S. Feliński) and form the ideological framework of the work will be looked into.
The analysis of the score (both the orchestral score and the piano extract preserved) will make it possible to determine the verbal and musical relations of the work, with particular emphasis on melodramatic fragments.
